Kerk is welkom bij de queers – Kunstviering op Roze Zaterdag

Hoe geef je een beschrijving van kunstperformances zonder daarin die performances hun open zeggingskracht te ontnemen? Ik doe toch maar een poging.

Waar de Roze Viering, geheel terecht, wil vieren dat de kerk een plaats is waar ook queers welkom zijn, was de insteek van deze bijzondere kunstviering juist andersom: de kerk, en haar liturgie, is welkom bij de queers. Nagenoeg alle bijdragen aan de dienst waren vormgegeven door queers. Maar tegelijkertijd geïnspireerd op een zeer queer-onvriendelijk werk: de De Helsche Boosheit, uit 1731.

Als ik terugdenk aan de dienst, ook aan de Roze Viering waar ik die zaterdagmorgen bij aanwezig was, komt bij mij de gedachte op dat de kerk de queergemeenschap dankbaar kan zijn omdat zij ons leert de wereld om ons heen, ja, het aardse, met waarderende ogen te bekijken. En door die blik wordt vervolgens onze blik op het goddelijke ook weer verbreed en verdiept. Want die aardsheid heeft zij vanuit de geschiedenis toegeschreven gekregen: dominee Van Bijler, de auteur van De Helsche Boosheit, trok stevig van leer tegen de ‘sodomieten’, die hun lichaam hadden overgeleverd aan vleselijke begeerten, werden gezien als een soort kanker, als onrein, onschoon, tegennatuurlijk, die uitgeroeid moest worden. Sodomieten hadden volgens hem in elk geval helemaal niets met het goede, laat staan het goddelijke te maken.

In de dienst werden herkenbare liturgische elementen afgewisseld met gelezen gedeelten uit het boek De Helsche Boosheit en kunstzinnige interpretaties op die lezing. Als geheel was het echt een kerkdienst: openingswoorden, verootmoediging, (schrift)lezingen, gebed en zegen.

Maar zoals al duidelijk werd in het interview met de makers van de dienst: de elementen waren wel gekleurd door queerervaringen. In liederen werden onze queer voorouders bezongen, opdat zij niet vergeten worden. Er was tijdens de dienst ook een maaltijd (een toespeling op de Maaltijd?), waarbij het brood en de wijn waren vervangen door aarde en een melkachtige, witte, schuimige substantie. Want het brood en de wijn, net als wij mensen, komen voort uit de aarde, daarin verschillen we niet onder elkaar. En in het gebed is het God, de baarmoeder-vader. Want als we zeggen dat God barmhartig is, dan heeft God een baarmoeder. Want barmhartigheid betekent in het Hebreeuws zoveel als ‘de baarmoeder bewogen’ – hier wees een van de kunstenaars mij op.

Waar de Roze Viering echt een positieve en vrolijke klank had (heel waardevol!), was deze kerkdienst voor mijn gevoel uiterst serieus: Als queers aan de slag gaan met een kerkdienst en liturgie, dan moet er aandacht geschonken worden aan al die mensen die zijn gekrenkt in hun lichamen en hun relaties. Tegelijkertijd biedt dat ook weer een hoopvol perspectief: zo prachtig verwoord in het zegenlied van kunstenares Milly:

“Existence is nature; Existence is God […] So let us set existence free, let us all live freely and let us not control who the other should be but embrace all the possibility that existence is showing us there can be.”

Henk Binnekamp